(Publicado nunha versión reducida, no nº 106 da revista Luzes, no verán de 2022. Nesta versión foron engadidas algunhas ligazóns web.)
Por: Manuel Casal Lodeiro & Antonio Aretxabala.
Algúns sentiranse acougados pola expresión «de non remedialo», mais cómpre pararnos a pensar se seremos quen de remedialo a tempo, con xeito e no 100% dos casos (cantos centos de viadutos temos no país? cantas ducias de encoros? cantos edificios levantados nesas décadas nas nosas cidades?). Para manter, reparar ou reconstruír (como será agora o caso na autovía que conecta a Meseta Central ibérica co noso país) é precisa unha cantidade de enerxía e de materiais que non podemos dar por asegurada nas vindeiras décadas, en primeiro lugar porque se trata de enerxía fósil que xa está a devalar, e en segundo lugar porque imos ter demasiados buratos que tapar nesta civilización da abundancia enerxética que se nos está a esborrallar aceleradamente. A elaboración do formigón e dos cementos industriais en xeral é moi intensiva en enerxía, e os fornos das cementeiras dificilmente van poder acadar os 1500 ºC con electricidade. A maquinaria das canteiras onde se extrae a materia prima funcionan cun gasoil que ten os días contados, cunha produción que xa está en notorio declive desde o ano 2018. Os camións que deben transportar os materiais da canteira á cementeira, e da cementeira aos lugares de uso, tamén usan un combustible diésel escaso e cada vez máis caro (é a lei da oferta e da demanda!). A maquinaria usada in situ nas obras tamén é movida con estes combustibles, que tan só poden ser substituídos en potencia equivalente —como tamén é o caso dos fornos— por sistemas de hidróxeno. E para obter ese ineficiente hidróxeno sabemos que fai falla moita electricidade, que teremos que xerar multiplicando uns eólicos e unha fotovoltaica para cuxa súa fabricación tamén resultan imprescindibles… combustibles fósiles e minerais escasos. Xaque mate!
Aquí cómpre remachar algo que non acaba de entrarnos na cachola: que as enerxías renovables non poden termar dun tinglado civilizacional das colosais dimensións do que montamos grazas ás fósiles. E por moita economía circular e reciclaxe de materiais que queiramos facer, a Segunda Lei da Termodinámica é teimuda coma ela soa e non se deixa adaptar aos discursos trunfalistas dunha Transición Enerxética de conto de tecnofadas na que todos iremos en coche eléctrico con baterías recicladas por autopistas parcheadas con galipó orgánico, enriba de milleiros de viadutos reconstruídos cada poucas décadas con cemento cocido con hidróxeno ecolóxico e armado coa ferrala recollida en camioneta de biodiésel por ferralleiros ambulantes. A ineludible realidade é que nós e os nosos fillos imos ter que renunciar a rescatar fisicamente moitas infraestruturas que non daremos amañado. A boa noticia é que, en concreto, autopistas imos precisar ben poucas cando chegue a fin de hipermobilidade en coche privado, e máis nos valería irnos afacendo a non depender de exportar por elas descomunais tarabelos eólicos para termar da nosa economía.
E velaí, precisamente, o que ten de simbólico o colapso do viaduto do Castro. Coma no seu día a ponte Morandi, é unha «metáfora da precariedade das nosas fazañas tecnolóxicas», en palabras do ecoanarquista italiano Metello Alonge. Simboliza a fraxilidade que vén de seu coa complexidade, cando esa complexidade precisa de cantidades inxentes de enerxía para se soster. Se a nosa falta de resiliencia non quedara xa dabondo retratada coa pandemia (deslocalización de elementos básicos sanitarios, riscos da subministración just-in-time), co accidente do cargueiro Ever Given (pescozos de botella no fluxo de mercadorías mundializado) ou coa invasión de Ucraína (dependencia mundial duns poucos países graneiro, da importación de pensos ou dos fertilizantes sintéticos), parece que nos teñen que caer enriba as pontes para nos decatarmos de que a nosa civilización ten un defeuto conxénito que lle vai resultar mortal. Así que mellor sería recoñecer que estamos nun cul-de-sac e irmos construíndo outra ben diferente, que non estea feita de enerxía fósil e formigón armado, se non queremos que a fin da civilización industrial sexa tamén a fin da nosa especie.
PS: Poucos días antes de reproducir online este artigo, dábase a coñecer tras varios meses de espera, o informe oficial sobre as causas do derrubamento do viaduto, que apunta precisamente a «unha degradación meirande da esperada» do formigón utilizado na súa construción.
