Quero continuar co actual paréntese dos graves temas que veño tratando neste blog nestes últimos tempos para retomar unha das miñas querencias: a lingua.
.jpg "Foto de Sobrado dos Monxes (Wikimedia Commons)")
E fágoo para continuar unha pescuda que de maneira intermitente e desorganizada veño facendo desque comecei a usar Internet alá polo ano 90 e poucos. Sempre me intrigou cal podería ser a orixe dunha palabra que escoitei durante a miña infancia na miña casa, e que nunca ningún filólogo me soubo explicar nin coñecín galegos fóra da miña familia que a empregasen. A palabra é: gabalulo (pronunciado con gheada coma meus pais, ghabalulo).
Gustaríame facer agora a pescuda dunha maneira máis artellada aínda que non chegue ao rigor que tería a dun filólogo.
Comezarei achegando o significado que me foi trasmitido, como testemuña lingüística de primeira man, para a continuación solicitar a colaboración dos internautas galegos que poidan ter escoitado ou mesmo usado esta palabra, para que engadan como comentarios o que eles saiban e coñezan sobre este termo.
Nunha seguinte fase, e unha vez analizadas estas achegas que espero receber, verei de lle dar forma a unha hipótese sobre a orixe etimolóxica da mesma.
Velaquí vai logo o primeiro dato, para dar comezo á pescuda. Eu lembro ser esta palabra sobre todo usada na miña familia (procedente da conca alta do Tambre, concretamente da vila de Sobrado e da parroquia lindeira de Andabao pertencente a Boimorto) con nenos e rapaces, cun significado que tería dous matices: por unha banda a dun ser que asusta aínda que de xeito case sempre divertido (significado máis substantivo) e por outra a dun neno ou nena que fai algunha lene trasnada pero no fondo divertida e simpática (significado máis adxectivo).
Darei algúns exemplos, aínda que coa advertencia de que os anos trascorridos poden facerme incorrer en bastantes imprecisións:
- «Serás ghabalulo!» (Expresión dirixida ao neno/a despois dunha trasnada simpática. Serve para berrarlle pero tan lenemente que case é un aloumiño; é un reñer de broma, non en serio nin con enfado.)
- «Mira o ghabalulo onde estaba!» (Dito dun neno ou un gato ou cadelo que faltaba e andaba agachado.)
- [Actualizado 30-03-2011] «Ou, ghabalulo!» (Especie de chamada de atención, na que se usa como apelativo de certo agarimo.)
- «Xa está facendo o ghabalulo!» (Podería dicirse dun rapaz que se disfraza para asustar aos rapaces máis pequenos.)
- «Quita de aí, ghabalulo!» (Resposta a un neno que nos acaba de asustar.)
- Tamén cría lembrar frases do estilo de «Vai vir o ghabalulo por ti!» pero cando o quixen contrastar con meus pais, negaron que se lle dese ese uso, así que ou me falla a min a memoria ou a eles.
Tes ti escoitado ou lido algunha vez esta palabra en galego? Se cadra noutras linguas? En que lugar? Algunha outra semellante? Se é así agradeceríache deixares un comentario ao pé.
Grazas de antemán pola vosa colaboración, e a ver se entre todos descubrimos o que pode significar realmente e de onde procede.
A intención tamén de publicar este post é de que cando algunha outra persona faga o que fixen eu e procure na WWW por esta palabra poida dar con esta páxina e compartir o que coñeza dela. Penso que a Rede pode achegar moito a este tipo de procuras lexicográficas. Veremos se neste caso dá froito! 🙂
A maior parte da xente consultada estame a dicir que non coñece, que nunca escoitaron a palabra.
Baldomero Iglesias, o coñecido mestre e cantor, escríbeme desde Mesía o seguinte:
Eu sobre a relación de g(h)abalulo con g(h)abar (que xa me ten suxerido algunha outra xente) e que nos podería facer interpretar a verba como adulador, penso que é posible… mais sóame un tanto difícil de derivar, xa que «-lulo» non é un sufixo habitual no galego, que eu saiba, e en troques «-ulo» si que podería ser, o cal deixaría a raíz da palabra como «gabal-» e non «gabar».
Tamén me comentan especialistas da cousa da lingua que o termo non aparece no TILGA.
Dime Paco Fernández Rei:
Efectivamente, eu ghabar coñézoo, aínda que non sexa palabra moi frecuente no uso da miña familia na actualidade. Tamén coñezo louvar máis non sei se por lecturas ou por escoitalo. O que nunca escoitara era o de chufar.
A verdade é que estou recibindo achegas de moito nivel para a miña pescuda. Velaquí a de Gonzalo Navaza, que tiven grazas á colaboración de Isabel Mociño:
Sobre a posible relación cun alterado gharabullo estrañaríame, xa que nesa zona chámanlle así, sen alteración nin vacilación na posición do R e o B, e polo tanto non lle vexo eu moito sentido a que xordise unha palabra vía gharabullo -> *ghabarulo, que aínda por riba requerería un paso do LL->L e outra posterior alteración do R para o L… demasiados trocos na miña opinión, sobre todo cando a palabra presuntamente orixinal (gharabullo) se segue a conservar tal cal na zona.
E si, ando a tentar confirmar outra xente de Sobrado ou Boimorto que empregasen a verba fóra da familia directa.
Perdoa a demora en revisar a túa petición.
De boas a primeiras a palabra «ghabalulo» coido que procede da guturalización/aspiración da súa primeira consoante. A etimoloxía podería ser esta:
Ghabalulo>cabalulo/cabaludo>cabalo
Así pois, trataríase dun adxectivo antigo, dada a súa modificación consoántica de raíz e pola súa terminación. O significado estaría relacionado co substantivo cabalo. Pola terminación que ten, debemos pensar en que é unha adxectivación pexorativa. A persoa que é ghabalula sería chamado así pola súa dentamia ou pola torpeza que o animal ten ás veces cando comeza a camiñar.
Supoño que o arxentinismo que mencionas «Cabarulo» ha estar relacionado. Aínda hoxe hai pouco investigado entre a influenza da lingua galega no dialecto arxentino.
Saudiña!
Grazas pola achega, LuscoFusco 😉
Ben sei da relación vella dos fonemas K-GH (aínda que algúns teimen en negar o carácter céltico da nosa gheada), pero aínda así hai cousas que non me cadran. Se un suposto *cabalulo deu en ghabalulo, por que cabalo non deu en *ghabalo? E por que -udo dá en -ulo? É esa trasformación frecuente no noso idioma? Que outros casos coñeces para estabeleceres esa posibilidade?